Gen AI “Trợ thủ” đắc lực giúp học sinh sinh viên bứt phá học tập chinh phục nghiên cứu khoa học

15/5/2025 (TinAI.vn) – Thế giới đang chứng kiến một làn sóng công nghệ mạnh mẽ mang tên Gen AI – Trí tuệ nhân tạo tạo sinh. Không chỉ dừng lại ở những thuật toán phức tạp, Gen AI đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, và lĩnh vực giáo dục – nghiên cứu khoa học cũng không ngoại lệ. Giữa một “biển” kiến thức ngày càng mở rộng và áp lực học tập, nghiên cứu ngày một tăng cao, học sinh, sinh viên (HS-SV) hơn bao giờ hết cần những công cụ và phương pháp mới để không chỉ theo kịp mà còn “bứt phá”. Vậy, làm thế nào để chinh phục những thử thách này? Câu trả lời có thể nằm ở việc bạn làm chủ Gen AI, với những “trợ thủ” đắc lực như ChatGPT, sẵn sàng đồng hành và mở ra vô vàn cơ hội phát triển.

1. Gen AI là gì và tại sao lại là “cú hích” cho giáo dục thế hệ mới?

• Giải thích Gen AI một cách đơn giản

Chắc hẳn bạn đã nghe nhiều về AI (Trí tuệ nhân tạo), nhưng Gen AI (Generative AI) còn mang đến một bước tiến vượt bậc. Hiểu một cách đơn giản, Gen AI là loại hình AI có khả năng tạo ra nội dung mới hoàn toàn mà trước đó chưa từng tồn tại, dựa trên những gì nó đã học được từ một lượng lớn dữ liệu. Nội dung này có thể là văn bản, hình ảnh, âm thanh, video, thậm chí là mã lập trình. Nếu AI truyền thống thường tập trung vào phân tích và đưa ra dự đoán dựa trên dữ liệu có sẵn, thì Gen AI lại có khả năng “sáng tạo” ra những sản phẩm độc đáo.

• Những lợi ích vượt trội của Gen AI trong học tập và nghiên cứu

Sự xuất hiện của Gen AI mang đến một “cú hích” thực sự cho giáo dục và nghiên cứu, mở ra những tiềm năng to lớn:

1) Cá nhân hóa trải nghiệm học tập: Gen AI có thể điều chỉnh nội dung, tốc độ và phương pháp giảng dạy cho phù hợp với từng cá nhân. Bạn có thể yêu cầu giải thích một khái niệm theo cách bạn dễ hiểu nhất, hoặc nhận được những bài tập được thiết kế riêng để cải thiện điểm yếu của mình.
2) Tiếp cận tri thức không giới hạn: Với khả năng xử lý và tổng hợp thông tin từ nguồn dữ liệu khổng lồ, Gen AI giúp HS-SV nhanh chóng tìm kiếm, chắt lọc và hiểu sâu các vấn đề phức tạp từ nhiều lĩnh vực khác nhau.
3) Tăng cường hiệu suất và tiết kiệm thời gian: Hãy tưởng tượng bạn có một trợ lý ảo có thể giúp tóm tắt những tài liệu dài hàng chục trang, soạn thảo dàn ý cho bài luận, hay thậm chí kiểm tra lỗi ngữ pháp. Gen AI giúp tự động hóa nhiều tác vụ lặp đi lặp lại, giải phóng thời gian để bạn tập trung vào tư duy và sáng tạo.
4) Khơi nguồn sáng tạo và tư duy phản biện: Gen AI không chỉ cung cấp thông tin mà còn có thể đưa ra các ý tưởng mới, các góc nhìn đa chiều, từ đó kích thích sự tò mò và khuyến khích người dùng đặt ra những câu hỏi sâu sắc hơn.
5) Hỗ trợ phát triển kỹ năng thực tế: Bạn có thể luyện tập kỹ năng viết, học một ngôn ngữ lập trình mới, hay thậm chí mô phỏng các tình huống thực tế để nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề.

Trong “hệ sinh thái” Gen AI đa dạng, ChatGPT nổi lên như một hiện tượng và là công cụ được đông đảo HS-SV đón nhận.

• Giới thiệu ChatGPT

ChatGPT là một mô hình ngôn ngữ lớn (Large Language Model – LLM) được phát triển bởi công ty OpenAI. Nó thuộc nhóm Gen AI, được huấn luyện trên một kho dữ liệu văn bản khổng lồ, cho phép nó hiểu và tạo ra văn bản giống như con người thông qua các cuộc hội thoại. Bạn có thể đặt câu hỏi, yêu cầu thực hiện các tác vụ liên quan đến ngôn ngữ, và ChatGPT sẽ phản hồi một cách tự nhiên và (thường là) mạch lạc. Sự linh hoạt, khả năng tương tác dễ dàng và phạm vi ứng dụng rộng rãi chính là những yếu tố khiến ChatGPT trở thành một công cụ Gen AI hữu ích và phổ biến.

• Hướng dẫn sử dụng ChatGPT hiệu quả cho học tập (Dành cho HS THPT & SV Đại học)

  • Bước 1: Bắt đầu với ChatGPT

    • Để sử dụng ChatGPT, bạn có thể truy cập website chính thức của OpenAI Tại đây và đăng ký một tài khoản (thường có tùy chọn miễn phí với một số giới hạn nhất định).

    • Giao diện của ChatGPT khá trực quan, với một khung chat để bạn nhập câu hỏi hoặc yêu cầu (gọi là “prompt”) và khu vực hiển thị câu trả lời của mô hình.

• • Bước 2: “Ra lệnh” cho ChatGPT – Nghệ thuật viết Prompt hiệu quả
    Chất lượng câu trả lời của ChatGPT phụ thuộc rất nhiều vào cách bạn đặt câu hỏi. Một prompt tốt sẽ giúp ChatGPT hiểu rõ yêu cầu của bạn và cung cấp thông tin chính xác, hữu ích hơn. Dưới đây là một số nguyên tắc cơ bản:

    • Rõ ràng và cụ thể: Tránh những câu hỏi mơ hồ, chung chung. Càng chi tiết, ChatGPT càng dễ hiểu.

    • Cung cấp đủ ngữ cảnh: Nếu câu hỏi liên quan đến một chủ đề cụ thể, hãy cung cấp thông tin nền cần thiết.

    • Xác định vai trò (Persona): Bạn có thể yêu cầu ChatGPT đóng một vai trò nhất định để câu trả lời phù hợp hơn với mong muốn. Ví dụ: “Hãy đóng vai một nhà sử học và giải thích…”, “Hãy đóng vai một lập trình viên Python và viết code…”

    Ví dụ các loại prompt và ứng dụng:

    • Giải thích khái niệm/kiến thức:

      • Prompt: “Giải thích khái niệm ‘quang hợp’ trong Sinh học lớp 10 theo cách dễ hiểu nhất cho học sinh, sử dụng các ví dụ gần gũi.”

      • Prompt: “Phân biệt giữa ‘chủ nghĩa hiện thực’ và ‘chủ nghĩa lãng mạn’ trong văn học, cho ví dụ minh họa từ các tác phẩm cụ thể.”

    • Tóm tắt nội dung:

      • Prompt: “Tóm tắt những ý chính và thông điệp của truyện ngắn ‘Lão Hạc’ của Nam Cao trong khoảng 150 từ.”

      • Prompt: “Tóm tắt nội dung, phương pháp và kết quả chính của bài báo khoa học sau: [Dán abstract hoặc link nếu ChatGPT có khả năng truy cập web].”

    • Luyện tập và ôn bài:

      • Prompt: “Hãy tạo 5 câu hỏi trắc nghiệm và 2 câu hỏi tự luận về chương ‘Sóng cơ và sóng âm’ trong Vật lý 12, kèm đáp án chi tiết và giải thích.”

      • Prompt: “Tôi đang học về các thì trong tiếng Anh. Hãy đặt ra các tình huống và yêu cầu tôi sử dụng thì phù hợp để hoàn thành câu.”

    • Hỗ trợ viết luận, báo cáo (gợi ý dàn ý, ý tưởng, từ vựng):

      • Prompt: “Gợi ý dàn ý chi tiết cho bài luận 3 phần (mở bài, thân bài, kết bài) phân tích tác động của mạng xã hội đến sức khỏe tinh thần của giới trẻ, với ít nhất 3 luận điểm chính cho phần thân bài.”

      • Prompt: “Cho tôi một số từ vựng học thuật và cụm từ nối để sử dụng khi viết phần ‘Thảo luận’ trong một báo cáo khoa học tiếng Anh.”

      • LƯU Ý QUAN TRỌNG: ChatGPT là một công cụ hỗ trợ tuyệt vời để khơi gợi ý tưởng, xây dựng dàn ý và cải thiện văn phong. Tuy nhiên, hãy luôn nhớ rằng sản phẩm cuối cùng phải là của bạn. Tuyệt đối không sao chép nguyên văn câu trả lời của ChatGPT cho các bài tập hay bài luận để tránh đạo văn và đảm bảo tính trung thực học thuật. Hãy sử dụng thông tin từ ChatGPT như một nguồn tham khảo để phát triển ý tưởng của riêng mình.

    • Học ngoại ngữ:

      • Prompt: “Dịch đoạn văn sau sang tiếng Anh học thuật và chỉ ra những cấu trúc ngữ pháp hoặc từ vựng nâng cao được sử dụng: [Dán đoạn văn tiếng Việt].”

      • Prompt: “Viết một email bằng tiếng Đức để hỏi thông tin về một khóa học mùa hè, bao gồm các câu hỏi về học phí, thời gian và điều kiện đăng ký.”

    Ứng dụng thực tế cho từng đối tượng:

    • HS THPT:

      • Chuẩn bị bài mới: “Giải thích định luật Ohm trong Vật lý lớp 9 và cho ví dụ ứng dụng trong thực tế.”

      • Ôn tập kiến thức: “Tạo một bảng so sánh các thời kỳ lịch sử Việt Nam từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 15 với các sự kiện nổi bật.”

      • Khám phá định hướng nghề nghiệp: “Những kỹ năng và kiến thức nào cần thiết để trở thành một nhà thiết kế đồ họa? Các trường đại học nào ở Việt Nam có đào tạo ngành này?”

    • SV Đại học:

      • Hỗ trợ làm bài tập nhóm: “Chúng tôi đang làm một dự án về marketing xanh. Hãy gợi ý các chiến lược marketing xanh hiệu quả cho một sản phẩm tiêu dùng.”

      • Chuẩn bị thuyết trình: “Tạo dàn ý cho bài thuyết trình 15 phút về chủ đề ‘Ứng dụng của Blockchain ngoài lĩnh vực tiền điện tử’.”

      • Tìm hiểu lý thuyết chuyên ngành: “Giải thích mô hình ‘Năm lực lượng cạnh tranh’ của Michael Porter và cho ví dụ về một ngành cụ thể.”

• Hướng dẫn sử dụng ChatGPT hiệu quả cho nghiên cứu khoa học (Dành cho SV Đại học & HS THPT thực hiện dự án NCKH)

  Nghiên cứu khoa học đòi hỏi sự tỉ mỉ, tư duy phân tích và khả năng tổng hợp thông tin. ChatGPT có thể trở thành một “cộng sự” đắc lực trong nhiều giai đoạn của quá trình này:

  • Tìm kiếm và sàng lọc tài liệu ban đầu:

    • Prompt: “Liệt kê các từ khóa học thuật quan trọng và tên các tạp chí khoa học hàng đầu liên quan đến chủ đề ‘Ảnh hưởng của trí tuệ nhân tạo đến giáo dục đại học’.”

    • Prompt: “Giúp tôi tìm các bài báo tổng quan (review articles) xuất bản trong 5 năm gần đây về phương pháp ‘học sâu’ (deep learning) ứng dụng trong chẩn đoán y khoa.”

  • Tổng hợp và phân tích tài liệu:

    • Prompt: “Tóm tắt những phát hiện chính, phương pháp luận và hạn chế của nghiên cứu có tiêu đề ‘[Tên bài báo]’ của tác giả [Tên tác giả] xuất bản năm [Năm].” (Nếu có abstract, việc cung cấp sẽ giúp ChatGPT tóm tắt chính xác hơn).

    • Prompt: “So sánh và đối chiếu những điểm tương đồng và khác biệt về kết quả nghiên cứu giữa hai bài báo sau: [Mô tả ngắn gọn hoặc trích dẫn nguồn của bài 1] và [Mô tả ngắn gọn hoặc trích dẫn nguồn của bài 2] về chủ đề [X].”

  • Brainstorm ý tưởng và phát triển câu hỏi nghiên cứu:

    • Prompt: “Dựa trên các nghiên cứu hiện tại về ‘năng lượng tái tạo ở các nước đang phát triển’, hãy gợi ý một vài khoảng trống nghiên cứu (research gaps) tiềm năng mà sinh viên có thể thực hiện.”

    • Prompt: “Tôi đang quan tâm đến việc nghiên cứu mối liên hệ giữa việc sử dụng mạng xã hội và mức độ hài lòng trong cuộc sống của sinh viên. Hãy giúp tôi hình thành 3 câu hỏi nghiên cứu cụ thể, có thể đo lường được và có tính khả thi.”

  • Hỗ trợ xây dựng đề cương nghiên cứu:

    • Prompt: “Gợi ý cấu trúc chi tiết cho một đề cương nghiên cứu khoa học thực nghiệm trong lĩnh vực tâm lý học, bao gồm các mục chính như: Giới thiệu, Tổng quan tài liệu, Câu hỏi/Giả thuyết nghiên cứu, Phương pháp luận (Đối tượng, Thiết kế, Công cụ, Quy trình), Kết quả dự kiến, Kế hoạch thời gian.”

  • Hỗ trợ phân tích dữ liệu sơ bộ (gợi ý, giải thích):

    • Prompt: “Tôi có một bộ dữ liệu khảo sát về thói quen học tập của sinh viên và điểm trung bình tích lũy. Những loại phân tích thống kê nào (ví dụ: tương quan, hồi quy) có thể phù hợp để khám phá mối quan hệ giữa thời gian tự học hàng tuần và điểm số?” (Lưu ý: ChatGPT không trực tiếp thực hiện phân tích trên bộ dữ liệu của bạn, nhưng có thể gợi ý phương pháp và cách diễn giải kết quả tiềm năng).

  • Soạn thảo và chỉnh sửa bản thảo khoa học:

    • Prompt: “Kiểm tra ngữ pháp, dấu câu và văn phong học thuật cho đoạn văn sau: [Dán đoạn văn]. Hãy gợi ý những cách diễn đạt rõ ràng và súc tích hơn nếu có.”

    • Prompt: “Giúp tôi viết một đoạn mở đầu (khoảng 200 từ) cho một bài báo nghiên cứu về ‘vai trò của giáo dục STEM trong việc chuẩn bị nguồn nhân lực cho cuộc cách mạng công nghiệp 4.0’, bao gồm bối cảnh vấn đề, tầm quan trọng của nghiên cứu và mục tiêu chính.”

3. Phát triển kỹ năng Gen AI – “Hộ chiếu” cho tương lai của HS-SV

Việc làm chủ Gen AI không chỉ giúp bạn học tập và nghiên cứu hiệu quả hơn ở hiện tại mà còn là một sự đầu tư quan trọng cho tương lai.

• Tầm quan trọng của việc trang bị kỹ năng Gen AI
  Thế giới đang thay đổi nhanh chóng, và AI, đặc biệt là Gen AI, đang định hình lại nhiều ngành nghề. Thị trường lao động tương lai sẽ ngày càng ưu tiên những cá nhân không chỉ có kiến thức chuyên môn mà còn sở hữu khả năng hiểu và ứng dụng công nghệ AI. Việc trang bị kỹ năng Gen AI từ sớm sẽ giúp HS-SV:

  • Nâng cao năng lực cạnh tranh khi tìm kiếm cơ hội thực tập và việc làm.

  • Dễ dàng thích ứng với những công cụ và quy trình làm việc mới dựa trên AI.

  • Mở ra cơ hội tham gia vào các lĩnh vực đổi mới sáng tạo.

• Những kỹ năng then chốt cần rèn luyện
  Để thực sự tận dụng sức mạnh của Gen AI, bạn cần trau dồi một số kỹ năng quan trọng:

  • Kỹ năng Prompt Engineering (Thiết kế câu lệnh): Đây là kỹ năng cốt lõi. Biết cách đặt câu hỏi, đưa ra yêu cầu rõ ràng, cụ thể và đúng ngữ cảnh sẽ giúp bạn khai thác tối đa tiềm năng của các mô hình Gen AI như ChatGPT.

  • Tư duy phản biện với AI: Gen AI rất mạnh mẽ, nhưng không phải lúc nào cũng hoàn hảo. Bạn cần có khả năng đánh giá tính chính xác, độ tin cậy và những thiên kiến tiềm ẩn trong thông tin do AI cung cấp. Đừng phụ thuộc một cách mù quáng.

  • Hiểu biết cơ bản về cách Gen AI hoạt động và giới hạn của nó: Không cần phải trở thành chuyên gia AI, nhưng việc hiểu những nguyên lý cơ bản sẽ giúp bạn sử dụng công cụ này hiệu quả hơn và nhận biết được những gì nó có thể và không thể làm.

  • Đạo đức AI: Khi sử dụng Gen AI, cần nhận thức rõ về các vấn đề liên quan đến bản quyền, sở hữu trí tuệ, bảo mật thông tin và nguy cơ thiên kiến trong dữ liệu và thuật toán.

• Gợi ý cách học và thực hành

  • Chủ động thử nghiệm: Cách tốt nhất để học là thực hành. Hãy dành thời gian tương tác với ChatGPT và các công cụ Gen AI khác. Thử nghiệm với nhiều loại prompt khác nhau cho các mục đích học tập và nghiên cứu của bạn.

  • Tham gia các khóa học trực tuyến: Nhiều nền tảng giáo dục như Coursera, edX, Khan Academy, hay các kênh YouTube chuyên về công nghệ cung cấp các khóa học từ cơ bản đến nâng cao về AI và Gen AI.

  • Đọc tài liệu và blog chuyên ngành: TinAI.vn là một nguồn tuyệt vời để bạn cập nhật tin tức và kiến thức về AI. Ngoài ra, hãy theo dõi các blog của các chuyên gia và tổ chức nghiên cứu AI.

  • Tham gia cộng đồng: Kết nối với những người cùng quan tâm thông qua các diễn đàn, nhóm mạng xã hội để trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.

4. Những “điểm vàng” cần lưu ý khi “kết bạn” với Gen AI (và ChatGPT)

Mặc dù Gen AI mang lại vô vàn lợi ích, việc sử dụng chúng cũng cần sự tỉnh táo và có trách nhiệm. Dưới đây là những lưu ý quan trọng:

• Luôn kiểm chứng thông tin: Đây là nguyên tắc vàng. Gen AI, bao gồm cả ChatGPT, đôi khi có thể tạo ra thông tin không chính xác hoặc không đầy đủ, hiện tượng này được gọi là “ảo giác” (hallucination). Hãy luôn đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn đáng tin cậy khác trước khi sử dụng. Coi kết quả từ AI là điểm khởi đầu cho quá trình tìm hiểu, không phải là kết luận cuối cùng.

• Tránh đạo văn và lạm dụng: Gen AI là công cụ hỗ trợ, không phải để bạn sao chép và nhận đó là sản phẩm của mình. Việc sử dụng nguyên văn nội dung do AI tạo ra mà không trích dẫn hoặc không có sự sáng tạo của bản thân là hành vi đạo văn, vi phạm nghiêm trọng tính trung thực học thuật.

• Bảo mật thông tin cá nhân và dữ liệu nhạy cảm: Hãy cẩn trọng với những thông tin bạn chia sẻ khi tương tác với các mô hình AI, đặc biệt là các thông tin cá nhân, tài chính hoặc dữ liệu nghiên cứu chưa công bố.

• Giữ vững tư duy độc lập và sáng tạo của bản thân: Đừng để AI làm lu mờ khả năng tư duy và giải quyết vấn đề của bạn. AI nên là công cụ để bạn mở rộng ý tưởng, kiểm tra giả thuyết, chứ không phải thay thế hoàn toàn quá trình suy nghĩ của con người. Sự sáng tạo và những đột phá thực sự vẫn đến từ bộ não con người.

• Nhận biết thiên kiến (bias) trong AI: Các mô hình Gen AI được huấn luyện trên lượng lớn dữ liệu từ internet, và dữ liệu này có thể chứa đựng những thiên kiến sẵn có trong xã hội (về giới tính, chủng tộc, văn hóa…). Hãy nhận thức rằng kết quả từ AI có thể phản ánh những thiên kiến này và cần được xem xét một cách cẩn trọng.

Gen AI, với những ứng dụng tiêu biểu như ChatGPT, đang thực sự tạo nên một cuộc cách mạng trong cách chúng ta tiếp cận tri thức và thực hiện nghiên cứu. Đây không còn là công nghệ của tương lai xa vời mà đã trở thành một “trợ thủ” đắc lực, sẵn sàng hỗ trợ học sinh, sinh viên trên hành trình bứt phá học tập và chinh phục những đỉnh cao khoa học.

Tiềm năng của Gen AI là vô cùng to lớn, nhưng việc khai thác hiệu quả sức mạnh này phụ thuộc vào chính bạn. Bằng cách chủ động tìm hiểu, rèn luyện kỹ năng cần thiết và sử dụng một cách thông minh, có trách nhiệm, bạn hoàn toàn có thể biến Gen AI thành lợi thế cạnh tranh vượt trội, mở ra những cơ hội học vấn và sự nghiệp không giới hạn.

Tương lai của học tập và nghiên cứu đã ở đây, và bạn chính là người nắm giữ chìa khóa để mở cánh cửa đó. Hãy bắt đầu khám phá và ứng dụng Gen AI ngay hôm nay để trở thành một phần của sự thay đổi đầy hứng khởi này!

TS. Nguyễn Trung Hòa